امروزه در ساختمان ها ميزان بسيار بالايي از انواع انرژي ها صرف تهويه و سرمايش و گرمايش آن ها مي گردد. علت اين امر را مي توان در استفاده از الگوهاي غيربومي و ناسازگار با محيط دانست که موجب اتلاف فراوان انرژي مي شود.يکي از روش هاي طراحي پايدار ساختمان ها و کاهش مصرف انرژي آن ها، طراحي سازگار و پايدار آن ها با محيط زيست مي باشد. معماري سنتي ايران از ديرباز از منابع طبيعي مختلف جهت گرمايش و سرمايش ساختمان ها بهره جسته است. در مناطق کويري ايران نيز معماران و مهندسان ايراني با استفاده از روش هاي سرمايش طبيعي عناصر و فضاهايي را به وجود آورده اند که بدون مصرف انرژي هاي فسيلي، آسايش اقليمي را براي ساکنان خود به همراه آورند. از جمله اين عناصر و فضاها مي توان به سرداب ها، پاياب ها، بادگيرها، زيرزمين ها، آب انبارها و يخچال هاي طبيعي اشاره کرد.در اين بين سرداب يکي از فضاهاي مورد استفاده در سرمايش طبيعي ساختمان ها در گذشته بوده است که امروزه بنا به دلايلي که در بالا اشاره گرديد به گرته فراموشي سپرده شده است.

در کاشان فضاهاي بسيار متنوعي با عنوان حوض خانه در طبقه همکف يا زير زمين يا در گوشه‌ها به چشم مي‌خورد. در اين شهر به زيرزمين‌هاي گود که در زير هر يک از وجوه ساختمان مخصوصاً تابستان نشين ساخته مي‌شود و اغلب الگوي شکم دريده دارند، سرداب مي‌گويند. در شهرهايي چون تبريز که فاقد تابستان‌نشين هستند، حوض خانه در زير فضاي اصلي زمستان‌نشين با در و پنجره ساخته مي‌شود.

در کاشان فضاهاي حوض‌خانه و سرداب معمولاً تزيينات يزدي بندي و با مصالح گچ يا سيمبل دارند. در مقابل در تبريز تزيينات آجري مخصوصاً با آجرهاي رنگي و استفاده از کاربنديهاي پيچيده در مرکز فضا بسيار رايج است. مهمترين الگوي مورد استفاده در حوض‌خانه‌ها، شکم دريده است. معمولاً امتداد بادگيرها به اين فضا مي‌رسد و عبور باد از روي آب حوض، هوايي لطيف در اين فضا بوجود مي‌آورد.